Invloed van cultuurparticipatie - Trimbos-instituut (2024)

Op deze pagina:

Invloed van cultuurparticipatie op mentale gezondheid

Onderzoek toont aan dat cultuurparticipatie positieve effecten heeft op de mentale en lichamelijke gezondheid. Onder meer uit een groot internationaal review-onderzoek van de WHO uit 2019 en het rapport voor de Europese Commissie CultureForHealth Report (2022) blijkt dat cultuurparticipatie een positieve invloed heeft op het welzijn van mensen: jong en oud, (langdurig) ziek en gezond, sociaal actief en geïsoleerd.[1,5,6]

Ook in Nederland is onderzoek gedaan dat de waarde van kunst en cultuur voor gezondheid, welzijn en ziektepreventie aantoont.[7,8] Het werkveld Arts in Health Netherlands (kunst in de gezondheidszorg) verwijst naar het gebruik van verschillende kunstvormen en creatieve praktijken binnen de gezondheidszorg om de gezondheid en het welzijn van individuen te bevorderen, therapeutische doelen te ondersteunen en de algehele kwaliteit van zorg te verbeteren en toekomstbestendig te maken.[9]

De positieve invloed van cultuurparticipatie op mentale gezondheid komt onder meer doordat kunstzinnige activiteiten de zintuigen prikkelen en de verbeeldingskracht stimuleren. Door zelf iets te maken, drukken mensen emoties en gedachten uit – ook als daar soms geen woorden voor zijn.[1,2]

In een Nederlandse kennissynthese –een verzameling van tien jaar Nederlands onderzoek– worden de effecten van cultuur op welzijn als volgt ingedeeld:

Effecten op fysieke en mentale gezondheid (minder pijn, stress, angst en verminderde medicatiebehoefte);
Sociaal-maatschappelijke effecten (positieve effecten op welzijn, emotionele erkenning, kwaliteit van leven, zelfvertrouwen, gevoel van onderlinge verbondenheid); en
Effecten op het cognitief functioneren (preventieve werking op de afname van cognitief functioneren).[7]

Deze effecten zijn ook in te delen op individueel, sociaal en maatschappelijk niveau.

Invloed op individueel niveau

Op individueel niveau kan cultuurparticipatie bijdragen aan het vergroten van de veerkracht en persoonlijke ontwikkeling, het bevorderen van kwaliteit van leven, het ervaren van zingeving en plezier, het krijgen van positieve gevoelens en levenslust.[3] Daarnaast kan het helpen om dingen in perspectief te zien. Ook biedt het vaak iets om naar uit te kijken, wanneer er toegewerkt wordt naar een toonmoment, bijvoorbeeld een voorstelling of een expositie.[3] Dit kan specifiek, een positief effect hebben bij mentale klachten zoals depressie, eenzaamheid, grote zorgen, druk of verwarring, omdat deze klachten vaak gepaard gaan met een verlies van perspectief en hoop op de toekomst.

Invloed op sociaal niveau

Op sociaal niveau kan cultuurparticipatie bijdragen aan de verbinding tussen mensen, het verminderen van eenzaamheid, het verhogen van de maatschappelijke betrokkenheid en het mogelijk maken van ontmoetingen.[4]

Invloed op maatschappelijk niveau

Cultuurparticipatie kan een positief effect hebben op het omgaan met ziekte en de behandeling van ziekte.[1,7,8,10,11] In combinatie met de bevorderende werking van cultuurparticipatie op mentale gezondheid (zie individuele en sociale effecten), kan cultuurparticipatie zo een bijdrage leveren aan het verminderen van de zorgvraag.[7,9-11] Daarnaast kunnen culturele interventies thema’s op een verfrissende manier agenderen, mensen met elkaar in verbinding brengen en bruggen slaan tussen verschillende sociale groepen. Op deze manieren kan cultuurparticipatie helpen bij de (grote) maatschappelijke opgaves waar we als samenleving voor staan.[7-11]

Werkzame elementen van cultuurparticipatie

Er zijn verschillende verklaringen en theorieën die onderbouwen waarom cultuurparticipatie een positieve invloed heeft op mentale gezondheid en welke elementen hierbij een rol spelen. Deze verklaringen gaan uit van psychologische, fysiologisch, sociale en/of gedragselementen[1]:

Psychologische elementen: bijvoorbeeld door verbeterde zelfredzaamheid, het ervaren en/of omgaan met emoties en afleiding;
Fysiologisch: bijvoorbeeld door lagere stresshormoonresponses, een verbeterde immuunfunctie en hogere cardiovasculaire reactiviteit);
Sociaal: bijvoorbeeld door minder eenzaamheid en isolatie, verbeterde sociale steun en verbeterde sociale omstandigheden;
Gedragsmatig: bijvoorbeeld door adoptie van gezonder gedrag, ontwikkeling van gezondheidsvaardigheden (zoals verkrijgen van informatie, het begrijpen van en kunnen beoordelen over gezondheidsgerelateerde beslissingen[12]) of meer bewegen (denk aan dansen). Bewegen tijdens culturele activiteiten kan goed zijn voor mentale gezondheid, omdat beweging op zich al een positieve invloed op mentale gezondheid.

Cijfers

Kinderen (85%) en jongeren (62%) zijn vaker actief bezig met een vorm van kunstbeoefening dan volwassenen (50%-60%) en ouderen (44%).[13] Bijna tweederde van de jongeren doet dit samen met anderen. Kinderen en jongeren doen ook vaker verschillende soorten kunstzinnige en culturele activiteiten dan andere leeftijdsgroepen. Ongeveer een kwart van de jongeren die kunstzinnige en culturele activiteiten doet, is lid van een amateurkunstgroep, bijvoorbeeld een vereniging. Verder nemen jongeren vaker dan andere leeftijdsgroepen deel aan tijdelijke projecten en aan cultuur zonder lid te zijn van een vereniging. Het valt op dat kinderen en jongeren veel meer een ‘doe het zelf’-houding hebben bij cultuurparticipatie dan andere leeftijdsgroepen. Ze gaan zelf op zoek naar tutorials, filmpjes en leren van elkaar.[14]

Naarmate mensen ouder worden, nemen minder mensen deel aan kunstzinnige, creatieve of muzikale activiteiten. Zo’n 44% van de 65+’ers neemt deel aan deze activiteiten, laat de monitor Amateurkunst 2023 zien.[13] Dit terwijl cultuurparticipatie ook bij ouderen een positief effect kan hebben op het welzijn, de vitaliteit en algehele gezondheid.